Tweede Brexitreferendum komt dichterbij – maar met welke vraag? | De Volkskrant

Pro EU campagnevoerders protesteren buiten bij het Britse Parlement in Londen. Beeld EPA

Oppositieleider Jeremy Corbyn koestert nog steeds grote bedenkingen bij een nieuwe volksraadpleging, maar zal zich niet langer verzetten tegen de druk vanuit zijn eurogezinde fractie, zo is dinsdag duidelijk geworden.

Labour hangt daarom volgende week een amendement aan Mays Brexitvoorstel waarin staat dat er een stemming over een referendum moet komen als May niet tegemoet komt aan Labours eisen. Het is een manier om na te gaan of er een Kamermeerderheid bestaat voor deze uitweg. Nu is dat nog niet het geval, maar dat kan snel veranderen als een No Deal vrijwel onvermijdelijk wordt. Alleen de regering kan een wetsvoorstel voor een referendum indienen. Zo’n twintig leden van de Conservatieve fractie zijn vóór.

Voor voorstanders van het Britse lidmaatschap van de Europese Unie, zowel op het eiland als ook op het continent, lijkt een herkansingsreferendum de laatste mogelijkheid om Brexit te voorkomen. Maar de kans is wel groot dat een tweede stembusgang de verdeeldheid zal verdiepen.

Kans op Remain-stem toegenomen

Corbyn heeft steeds gevreesd dat er met name in Noord-Engeland een gevoel van verraad wortel schiet bij Labour-stemmers die in 2016 voor een vertrek hebben gestemd als de uitslag vóór Brexit via een nieuw referendum wordt teruggedraaid.  Maar nadat zijn motie van wantrouwen tegen de regering vorige week geen Kamermeerderheid kreeg, en er dus niet op korte termijn parlementsverkiezingen komen, moest hij haast wel overstag. Op het partijcongres was immers een motie aangenomen waarin een referendum de tweede na te streven optie is na verkiezingen.

Premier May is tegen een nieuw referendum dat volgens haar de Britse samenleving nog verder zal ontwrichten. De kans op een Remain-stem is toegenomen, omdat er in vergelijking met drie jaar geleden meer jongeren zullen stemmen dan ouderen. Een belangrijke factor zal ook het medialandschap zijn nu invloedrijke kranten als The Daily Mail en The Evening Standard hoofdredacteuren hebben die voor het Europese lidmaatschap zijn en daar campagne voor voeren.

Wanneer het Britse parlement inderdaad voor een nieuw referendum kiest, zal de Europese Unie de Brexit moeten uitstellen. Dat zal een hoop nieuwe vragen oproepen, waaronder: wat te doen met de Britse kiezers bij de Europese verkiezingen in mei?

Ondertussen zal in Westminster een enorme discussie ontstaan over de aard van het referendum. Wanneer de inzet Mays akkoord zal zijn, bestaat de kans dat het land bij een afwijzing precies even ver is als nu. Wat willen de kiezers dan wel? Hetzelfde geldt bij een herhaling van het 2016-referendum. Het werd indertijd duidelijk dat ruim 17,4 miljoen Britten niet langer deel uit wilden maken van de EU, maar wat ze dan wel wilden, dat is nog steeds een vraag.

Misleiding en valse beloften

Daarom hebben onderzoekers van het Institute for Government, behorend tot University College London, geconcludeerd dat een fijnmaziger referendum geboden is. Ironisch zal dat het Alternative Vote-systeem zijn dat door de Britse kiezers bij een ander referendum, acht jaar geleden, is afgewezen. Kiezers hebben dan de keuze uit drie opties – No Deal, Mays Deal of Remain – waarbij ze ook een tweede keuze op kunnen geven die gaat meetellen zodra de minder populaire optie afvalt en er een tweestrijd volgt.

Op zo’n manier bestaat er een iets beter beeld van wat er bij het volk leeft. Nadeel is dat er weinig ervaring is met deze manier van stemmen. Twee jaar geleden hadden de inwoners van Puerto Rico de keuze uit drie antwoorden in een volksraadpleging over de vraag of het land een volwaardige staat van de VS moest worden, echt onafhankelijk moest worden of tevreden was met de huidige status van overzees territorium. In Nieuw-Zeeland konden burgers via een referendum in twee delen een keuze maken uit drie vlaggen. Verder is het nooit uitgeprobeerd.

Een voordeel van een nieuw referendum is dat kiezers nu wel een beter idee hebben waar hun keuze toe zal leiden. Voorstanders van Brexit zullen erop wijzen dat de economische rampen zijn uitgebleven en dat de huidige problemen vooral te maken hebben met incompetentie van hun leiders. Tegenstanders van Brexit vinden dat kiezers op basis van misleiding en valse beloften een verkeerde keuze hebben gemaakt, die onvermijdelijk heeft geleid tot de huidige impasse.

Vast staat dat een verkiezingscampagne zeer bitter en hard zal worden, ondanks pogingen van de kiescommissie om beter te letten op hoe de strijdende partijen met de waarheid omgaan. Tegenstanders zullen The People’s Vote, of The Public Vote zoals Corbyn het noemt, presenteren als een strijd tegen de eurogezinde elite die alsnog haar zin wil doordrukken. ‘Tell Them Again’, zal het motto zijn. Brexiteer van het eerste uur Nigel Farage heeft gezegd zich te verheugen op een nieuwe campagne.

Wat zijn de opties?

1. De vraag van 2016 nog een keer

Moet het Verenigd Koninkrijk lid blijven van de Europese Unie of de Europese Unie verlaten?

Blijft lid van de Europese Unie / Verlaat de Europese Unie

Het begon drie jaar geleden allemaal nadat ruim 17,4 miljoen Britten verklaarden niet langer deel uit wilden maken van de EU. Je zou diezelfde vraag nog een keer kunnen stellen, om te kijken of de moeizame onderhandelingen hen van mening hebben doen veranderen. Nadeel is dat je niets bent opgeschoten in het geval er weer voor Brexit wordt gestemd.

2. Stemming over de Brexitdeal van May

Het Verenigd Koninkrijk moet akkoord gaan met de deal die premier May met de EU heeft gesloten?

Voor / tegen

Het kan natuurlijk zijn dat het parlement de deal van May niet wil, maar het volk wel. Daar kom je achter door de Lagerhuis-stemming gewoon onder het hele volk te houden. Nadeel is dat je nog steeds niet weet wat de Britten dan wél willen wanneer ze het akkoord wegstemmen.

3. Nieuwe aanpak: drie keuzes

Het Verenigd Koninkrijk moet akkoord gaan met de deal die premier May met de EU heeft gesloten?

Het Verenigd Koninkrijk moet geen deal sluiten met de EU

Het Verenigd Koninkrijk moet in de EU blijven

Er zijn nu grofweg drie mogelijke uitkomsten van het Brexitproces:  of de deal van May, of een harde Brexit zonder akkoord of in de EU blijven. Je kunt die keuze natuurlijk aan het volk voorleggen. Nadeel is dat de kans bestaat dat geen van de voorstellen meer dan 50 procent van de stemmen krijgt, en er vervolgens een ingewikkelde rekensom met tweede keuzes begint.

https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/tweede-brexitreferendum-komt-dichterbij-maar-met-welke-vraag-~bf0fda70/