Wie een mooi bankstel of sieraad wil kopen, moet bij bedragen vanaf 3.000 euro voortaan pinnen. Vanaf 2021 wil het kabinet zulke grote contante betalingen verbieden. Die maatregel komt in plaats van de huidige meldplicht voor aankopen vanaf 10 duizend euro. ‘Doordat de regels voor contante betalingen in Nederland soepeler zijn dan in een aantal omringende landen, is het voor criminelen nu makkelijker om in Nederland via contant geld wit te wassen’, schrijft het kabinet in zijn nieuwe ‘Plan van aanpak witwassen’. Het blijkt in de praktijk vooral om België te gaan. Dat kent al een cashverbod voor aankopen vanaf drie mille. Duitsland, Groot-Brittannië, Denemarken en Luxemburg hebben daarentegen geen plafond.
Maandagochtend nog deed de fiscale opsporingsdienst Fiod invallen bij vier autohandelaren. Zij zouden tweedehands leasewagens hebben verkocht aan buitenlandse partijen voor grote sommen contant geld. Vermoed wordt dat daarbij sprake is geweest van fraude en witwassen. Behalve autodealers hebben bijvoorbeeld ook juweliers, bouwmarkten, onderhoudsbedrijven, kunsthandelaren en chiquere kledingwinkels regelmatig te maken met klanten die grote aankopen contant afrekenen. Dat hoeven zeker niet altijd criminelen te zijn. Detailhandel Nederland, dat de belangen van winkeliers behartigt, noemt het verbod dan ook ‘een stap te ver’. ‘Dit gebeurt zonder dat goed is onderzocht of hiermee de problematiek van witwassen echt effectief wordt tegengegaan’, laat de brancheorganisatie weten in een reactie. Zij vreest voor inkomstenderving. Zo betalen juist toeristen vaak cash. ‘Grote kans dat zij de aankoop dan achterwege laten.’
De Bovag is iets positiever. ‘Wij zijn niet tegen het ontmoedigen van cash’, zegt woordvoerder Paul de Waal van de organisatie die onder meer autohandelaren vertegenwoordigt. Al moet het volgens hem wel werkbaar blijven. ‘Veel mensen verkopen bijvoorbeeld hun oude caravan via Marktplaats. Met de contante opbrengst gaan ze dan naar de caravandealer om een nieuwe te kopen. Daar moet je niet tussen gaan zitten.’
Het cashplafond maakt deel uit van een lange lijst oudere en nieuwe maatregelen die het kabinet nu presenteert. Zo mogen banken samen zwarte lijsten opstellen met verdachte klanten. Nu kan het nog voorkomen dat een drugshandelaar die bij de Rabobank geweigerd wordt, bij ING of ABN Amro gewoon opnieuw een rekening aanvraagt. Ook komt er meer toezicht op bedrijfjes die zich bezighouden met cryptomunten, zoals Bitcoin.
Om korte metten te maken met het zwarte geld is desondanks meer nodig. Nederland doorvoerland beperkt zich niet tot de Rotterdamse haven of Schiphol. Onderzoekers schatten dat hier jaarlijks zo’n 16 miljard euro wordt witgewassen, vooral drugs- en fraudegeld. Daarmee staat Nederland in de mondiale top 10 van aantrekkelijkste witwaslanden. Aan de ambities van het kabinet zal het in elk geval niet liggen. ‘Wij willen internationaal tot de koplopers op de aanpak van witwassen behoren’, schrijven de ministers Wopke Hoekstra en Ferdinand Grapperhaus in een brief aan de Tweede Kamer.
‘Criminaliteit vormt een schaduweconomie die nog steeds grotendeels op contant geld is gebaseerd’, heet het in het kabinetsplan. Of het nou om witwassen, belastingontduiking of roofovervallen gaat: zonder cash krijgen criminelen het een stuk moeilijker. Kenneth Rogoff, econoom en auteur The Curse of Cash, spreekt van een ‘smerig geheim’. Het overgrote deel van ons contante geld is foetsie. Overheden en centrale banken hebben geen idee waar het is. Tel daarbij op dat het vooral om grote biljetten gaat, en je kunt wel raden wat hiermee gebeurt. Vandaar dat minister Hoekstra eerder dit jaar in Washington zelfs zinspeelde op een cashverbod vanaf 1.000 euro. Vandaar ook dat het kabinet ook een nieuwe aanval inzet op het paarse briefje van 500 euro. Als het aan Rutte III ligt, verdwijnt dit ‘criminelenbiljet’ helemaal.
Ja, vinden de critici die spreken van een ‘war on cash’. Minder dan vier op de tien transacties wordt nog contant voldaan, blijkt uit cijfers van de Betaalvereniging. Tegelijkertijd prijzen mensen met een krappe beurs het overzicht dat contant geld biedt. Wie 30 euro op zak heeft voor de boodschappen, kan eenmaal in de supermarkt nooit zijn budget overschrijden. Nog een voordeel: contant geld is minder gevoelig voor storingen. Het belang daarvan bleek afgelopen maand nog eens toen Nederland kampte met een grote pinstoring. Het meer principiële argument is dat een verbod op contant, anoniem geld ons nóg afhankelijker maakt van banken of overheden met minder goede bedoelingen. Niet voor niets noemde een Britse financieel activist de cashloze samenleving ‘een eufemisme voor een ‘vraag-je-bank-toestemming-om-te-betalen’ samenleving’.
Het geduld is op met banken die hun witwastoezicht verwaarlozen, zoals ING deed. Bij Rabobank speuren inmiddels duizend gespecialiseerde medewerkers naar crimineel geld – en nog blijkt het extreem lastig. ‘Wij zoeken continu naar die speld in de hooiberg.’
Criminelen zijn dol op contant geld. Maar veel gewone Nederlanders ook. De cashloze wereld: veiliger, gemakkelijker, beter? Of is contant zo gek nog niet? De voor- en nadelen op een rij.