Chinese belangen teisteren Nederlands onderzoek - NRC

In het Clingendael-rapport, ‘China’s invloed op onderwijs in Nederland: een verkenning’, tonen onderzoekers Ingrid d’Hooghe en Brigitte Dekker aan hoe China probeert om politieke invloed uit te oefenen op Chinese studenten en wetenschappers in Nederland én op Nederlands onderzoek in en naar China. Ze spraken hiervoor ruim honderd onderzoekers, studenten en beleidsmakers. Hun conclusie liegt er niet om: „De politieke beïnvloeding door China in het hoger onderwijs en de wetenschap in Nederland heeft twee brede gevolgen: het leidt tot een aantasting van de Nederlandse kennispositie met betrekking tot China, en tot aantasting van de kwaliteit van onderzoek over China (...).”

Hoe gaat die beïnvloeding in z’n werk?

Ingrid d’Hooghe: „We zien dat de Chinese overheid probeert te sturen op onderwerpen voor onderzoek. Alles is politiek: sommige onderwerpen moeten vermeden worden, het verhaal moet positief zijn, kritiek is niet gewenst. Dat gaat niet alleen om het tegenhouden van onderzoek naar de Oeigoeren, maar ook bijvoorbeeld over onderzoek naar de arbeidsomstandigheden in China. Wetenschappers die dit soort onderzoeken doen, wordt het lastig gemaakt. Er worden barrières opgeworpen: bepaalde informatie is bijvoorbeeld niet toegankelijk. Dat tast de kwaliteit van het onderzoek aan. Wij merkten in ons onderzoek dat wetenschappers dit min of meer accepteren. Het went, blijkbaar. Niet alleen Chinese wetenschappers, ook onderzoekers van andere nationaliteiten zijn de hindernissen normaal gaan vinden. Ze accepteren de restricties, willen geen gedoe en gaan er dus een beetje omheen werken. Dat wordt bijna een tweede natuur. Maar het druist in tegen alle wetenschappelijke normen en waarden.”

Lees ook: Zeg maar eens nee tegen een ‘gratis’ onderzoeker uit China

Waarom accepteren wetenschappers die inmenging?

„De belangen zijn groot. China is een enorme speler binnen de Nederlandse wetenschap. Er studeren, voor corona, ongeveer 4.700 Chinese studenten aan Nederlandse universiteiten en er werken zo’n 1.000 phd’s (jonge onderzoekers) op contractbasis, vooral aan de medische en bèta-faculteiten. Aan universiteiten als Wageningen en Delft, werken honderden onderzoekers uit China, grotendeels met eigen financiering. Zij zijn belangrijk om bepaald onderzoek in Nederland op peil te houden, omdat ze veel geld en talent meebrengen.”

Dreigt China de geldkraan dicht te draaien als wetenschappers lastig worden?

„Niet direct. Het is een subtiel spel. Maar bij het maken van afspraken tussen Nederlandse en Chinese onderzoeksgroepen heeft China een machtige positie. Ik kan vanwege de vertrouwelijkheid van de gesprekken geen concrete voorbeelden geven, maar denk aan afspraken over het niet publiceren van bepaalde gedeelten van een onderzoek, of aan data die niet openbaar mag worden gemaakt. Dat druist in tegen de regels voor wetenschappelijke integriteit die wij hier kennen. Wat we ook veel zien is dat China het spel hard speelt: ze sturen een officieel contract voor een gezamenlijk onderzoeksproject op een heel laat moment en eisen dat er direct handtekeningen worden gezet. De wetenschappers hier zijn vaak te goeder trouw en ontdekken pas later dat er dingen in dat contract staan die voordeliger uitpakken voor China dan voor Nederland.”

Moeten Nederlandse universiteiten hier niet veel strenger in optreden?

„Zeker! Ze moeten veel alerter zijn op wat hier gebeurt. Maar het is lastig: universiteiten hebben niet altijd zicht op de precieze afspraken met China en onderzoekers laten zich niet graag een leuk project door de neus boren door al te kritisch te zijn.”

Dat klinkt als een combinatie van naïviteit en opportunisme.

„Ja, dat is een mooie samenvatting. Al wil ik benadrukken dat het ook vaak wél goed gaat: er zijn ook integere Chinese wetenschappers en er is ook integer onderzoek over China. Maar naar een deel moeten we kritischer kijken en dan is het soms beter om nee te zeggen.”

Wat wil China hiermee bereiken?

„China wil graag dat bepaalde discussies, over mensenrechten bijvoorbeeld, niet plaatsvinden. Het beeld is: China is goed. Daar mag niet aan worden getornd. Chinese studenten in Nederland worden flink in het gareel gehouden om die boodschap uit te dragen. Er zijn informanten die daarop letten. We weten dat er in elk geval aan één universiteit sprake was van de aanwezigheid van een cel van de communistische partij. Of dat nog zo is, weten we niet.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in

Een versie van dit artikel verscheen ook in