Nederland is koploper gasbesparen, maar de cijfers zijn wel wat vertekend

Deze fabriek bij Shell Pernis kan waterstof maken uit zware stookolie of asfalt. Waterstof, dat hier normaal uit aardgas wordt geproduceerd, is nodig om diesel en benzine te ontzwavelen. Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant

Nederland lijkt op zijn sloffen de dinsdag gemaakte Europese afspraak te halen om minstens 15 procent minder gas te verbruiken. De afgelopen maanden nam de zucht naar aardgas al met ruim 30 procent af. Daarmee lijkt Nederland een lichtend voorbeeld voor Duitsland. Dat is veel afhankelijker van Russisch gas, maar wist tot nu toe slechts een paar procentpunten besparing bijeen te sprokkelen.

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat hamerde de afgelopen maanden met campagnes op gasbesparing. Maar het weet opmerkelijk genoeg niet welke sectoren de afgelopen tijd het meeste gas hebben bespaard. Ook Gasunie zegt in het duister te tasten. ‘Dit is voor ons niet traceerbaar’, aldus een woordvoerder.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek weet meer: de besparingen komen voor een groot deel van de industrie, die recentelijk gemiddeld 40 procent minder aardgas verbruikte. Met name de zeer energie-intensieve chemie- en aardoliesector scoren goed; die laatste verbruikte in juli tweederde minder gas. Raffinaderijen gebruiken een kleine 4 procent van al het gas, en verminderden dat met tweederde.

Vertekend beeld

Maar de cijfers zijn vertekend. Een groot deel van het lagere gasverbruik komt doordat twee van Europa’s grootste raffinaderijen – waaronder een van Shell – de afgelopen maanden stillagen voor onderhoud, zegt Erik Klooster, directeur van brancheorganisatie VNPI. Daardoor was het verbruik een fractie van het normale. Maar nu de raffinaderij van Shell wordt herstart, zal ook de gasconsumptie weer stijgen.

Al gebeurt er meer: in Pernis worden nu grotere hoeveelheden restgassen gebruikt om het kraakproces op gang te houden. Die gassen worden gewoonlijk onder meer gebruikt voor de productie van lpg. Shell zegt ook meer waterstof (onder andere nodig om diesel en benzine te ontzwavelen) te maken uit zware stookolie en asfalt. Zo wordt op aardgas bespaard. Als Pernis straks weer volop draait, komt de besparingsgrens van 15 procent niet in gevaar. Nederland zal niet onder de 20 procent komen, denkt Gasunie, mits de winter niet te streng wordt en nieuwe tegenslagen uitblijven. Gastekorten zullen dan niet optreden.

De industrie maakt zich desondanks zorgen. ‘Ik geloof niet dat we rustig kunnen gaan slapen, zoals Den Haag zegt’, zegt Hans Grünfeld, directeur van VEMW, de belangenvereniging van grote energieverbruikers. Want de daling van het verbruik is zeker niet alleen te danken aan efficiencyverbeteringen, zegt Grünfeld. Die zijn op jaarbasis goed voor 1 tot 3 procent. De hoge prijzen zijn een belangrijker oorzaak. ‘Het kan dus niet anders dat sectoren de productie afschakelen.’

Glas, karton en papier

Onder meer de energie-intensieve verpakkingsindustrie die glas, karton en papier produceert, draait al op een lager pitje, net als sommige chemie- en kunstmestfabrieken, zegt Grünfeld, al wil hij geen namen noemen. Doordat dit soort bedrijven vaak mondiaal opereren, kan een deel van de Nederlandse productie worden opgevangen door fabrieken elders.

De vooruitzichten zijn somber. Toen Gazprom de toevoer via de belangrijke Nord Stream 1 verbinding deze week afkneep tot 20 procent, stegen de gasprijzen verder. Woensdag werd kort een niveau van 227 euro per megawattuur bereikt. Begin juni schommelde de prijs rond de 80 euro. Grünfeld: ‘Ik vrees dat we wat prijzen betreft het ergste nog niet hebben gehad.’

Energieminister Rob Jetten overlegt momenteel met 251 grootverbruikers over een afschakelplan, mochten fysieke tekorten ontstaan en bedrijven worden gedwongen de productie te staken. In het plan wordt rekening gehouden met ‘keteneffecten’, bedrijven verderop in de productielijn die mogelijk essentiële producten leveren en niet stil mogen komen te liggen. Na de zomer is het plan gereed, maar Gasunie verwacht dat het komende winter niet gebruikt hoeft te worden.

Vooral huishoudens getroffen

Ook veel consumenten zien de winter met angst en beven tegemoet. De vorige piek van 200 euro van kort na de inval in Oekraïne duurde kort, daarna daalden de prijzen weer wat. Niets is zeker, zeggen analisten. Maar als de toevoer vanuit Rusland zo laag blijft als nu of zelfs stokt, is de kans groot dat de handelsprijzen lange tijd op het huidige extreem hoge niveau zullen blijven.

Volgens het Centraal Planbureau zijn de lasten scheef verdeeld en belandt de hoge energierekening nu vooral bij huishoudens, die hun koopkracht sterk zagen verminderen. Hun energierekening zal de komende tijd waarschijnlijk opnieuw fors stijgen. Hierdoor zal de vraag naar aardgas verder dalen. Nederland zal dus voldoen aan de Europese besparingsregels, maar tegen een hoge prijs. ‘Leveringszekerheid is voor Noordwest-Europa intussen niet meer het wezenlijke probleem’, constateert analist Jilles van den Beukel van The Hague Centre for Strategic Studies. ‘Betaalbaarheid is dat wel.’

Correctie: In een eerdere versie van dit artikel stond dat ook een raffinaderij van BP stil lag. Dat klopt niet.

Gastekort Duitsland ‘nog af te wenden’

Een gastekort in Duitsland is nog te voorkomen, als industrie en consument meer gas weten te besparen. Dat zegt Klaus Müller, het hoofd van de Bundesnetzagentur, de Duitse gasverdeler. Duitsland zit al een maand in alarmfase 2 van zijn gasnoodplan. Daardoor mogen gasleveranciers de verhoogde prijzen van gas doorberekenen naar consumenten. Dit moet leiden tot minder gasconsumptie. Als dat niet voldoende gebeurt, of als Rusland de gaskraan verder dichtknijpt dan gehoopt, kan de federale regering overgaan op alarmfase 3 en rantsoeneert de overheid het gas. Müller hoopt op minder verbruik, zodat de reserves tijdig aangevuld kunnen worden.

Lees ook

Hier zou content moeten staan van bijv. Twitter, Facebook of Instagram

Om u deze content te kunnen laten zien, hebben wij uw toestemming nodig om cookies te plaatsen. Open uw cookie-instellingen om te kiezen welke cookies u wilt accepteren. Voor een optimale gebruikservaring van onze site selecteert u "Accepteer alles". U kunt ook alleen de sociale content aanzetten: vink hiervoor "Cookies accepteren van sociale media" aan.