Middel X is een giftige stof die onder andere gebruikt wordt door de chemische industrie. De stof wordt door sommige mensen een geschikt zelfdodingsmiddel genoemd,[1] bijvoorbeeld als iemand ondraaglijk lijdt maar niet in aanmerking komt voor euthanasie en daarom zelfeuthanasie wil plegen.[2] De stof kan echter ook in handen komen van jonge mensen met suïcidale gedachten, met dramatische gevolgen als zij het middel in een impuls innemen.[3] Het is in Nederland strafbaar om het middel te leveren, indien kan worden aangenomen dat de koper er suïcide mee wil plegen.[4]
Een (poging tot) zelfdoding met deze stof verloopt niet altijd zonder pijn. Het middel kan ernstige bijwerkingen hebben en er bestaat geen tegengif of medicijn.[1]
Volgens het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum werden vanaf 2014 tot en met 2021 rond de 25 meldingen gedaan over vergiftigingen met Middel X. Over 2022 waren er 16 meldingen over pogingen tot zelfdoding met Middel X.[5] De gegevens van dit Informatie Centrum geven echter geen volledig beeld, omdat er geen meldplicht is.
Minister de Jonge van Volksgezondheid, Welzijn en Sport wil in 2021 geen juridische maatregelen nemen tegen het middel, omdat daarmee de samenstelling bekend zou worden.[6]
Coöperatie Laatste Wil is een in 2013 opgerichte Nederlandse organisatie die binnen de wettelijke kaders een laatste-wil-middel wil (laten) verstrekken aan haar leden.[7] Het bieden van hulp bij zelfdoding is in Nederland echter verboden.
In 2017 maakte de coöperatie bekend dat ze een dodelijk poeder op het oog had dat volgens haar geschikt was voor zelfdoding.[8] Het ging om een middel dat vrij verkrijgbaar was. De coöperatie maakte niet openbaar om welke chemische stof, aangeduid met Middel X het ging. Er zou slechts 2 gram van nodig zijn voor een zelfdoding. Volgens berichten in de massamedia zou daarvoor 8 gram nodig zijn. Bestelling van het middel, dat voor andere doeleinden gebruikt wordt, zou alleen in grotere hoeveelheden mogelijk zijn. Sommige leden van de coöperatie gingen in 2018 het middel inkopen en distribueren naar andere leden, zodat het in kleine hoeveelheden beschikbaar zou komen.[9] Verschillende leden werden daarvoor opgepakt.[10] Een van de leden, Alex S., stond in 2021 terecht voor de rechtbank.[4] Hij zou het middel aan bijna 700 mensen verkocht hebben,[11] waarvan er mogelijk 15-33 mensen zouden zijn overleden.[12] Een ander lid, verklaarde het middel aan meer dan honderd mensen verstrekt te hebben.[13]
Fabrikanten en verkopers van de chemische verbinding spraken met minister Hugo de Jonge een gedragscode af, waarin staat dat zij het middel niet aan particulieren zullen verkopen.[14] Er is echter geen officieel verbod op verkoop van het middel.
Middel X zorgt voor een zuurstoftekort in de cellen, waardoor iemand sterft.[1] Een tegengif of medicijn tegen Middel X bestaat niet. Als iemand na het innemen spijt krijgt en wil blijven leven, is deze persoon in veel gevallen niet meer te redden.[3]
Het is van tevoren onzeker hoe de vergiftiging verloopt. Het kan uren duren voordat iemand het bewustzijn verliest. En het kan wel 40 uur duren voordat iemand overlijdt. Volgens sommigen die aanwezig waren bij een overlijden met Middel X was het een "smerige dood".[2] Volgens anderen lijdt het innemen van Middel X tot een inhumane dood. Er treedt vaak een ernstige doodsstrijd op met veel kramp en pijn, met verwondingen en braken.[15] Het is ook traumatisch voor nabestaanden om zo een stervensproces mee te maken.
In 2021 waarschuwde psychiater Boudewijn Chabot, die zich inzet voor hulp bij zelfdoding in geval van ondraaglijk lijden, tegen het gebruik van Middel X.[16] Hij had een film bekeken met het zelfgekozen overlijden van een echtpaar en het rapport van toxicoloog Guillaume Counotte over de stof. Philip Nitschke, oprichter van Exit International en auteur van het boek The Peaceful Pill Handbook, bestreed in een column dat het in de film om Middel X zou gaan. Volgens hem zou het in de film gaan om een andere giftige stof.[17] Nitschke propageert gebruik van Middel X voor mensen die geen toegang hebben tot het middel dat zijn voorkeur heeft, pentobarbital. Nitschke erkent echter dat er in 2012 "little hard science" (weinig wetenschappelijke kennis) bestaat over de werking van de stof bij zelfeuthanasie.
De bijwerkingen van het middel kunnen dan ook ernstig zijn, bijvoorbeeld: